Τίτλος: «ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ Ι.Ν. ΑΓΙΑΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ ΠΗ∆ΗΜΑΤΟΣ ΚΑΙ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΤΩΝ ΤΟΙΧΟΓΡΑΦΙΩΝ»

Περιφέρεια: ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ, Π.Ε. ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ, Δ. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ, Δ.Ε. ΑΡΦΑΡΩΝ, Τ.Κ. ΠΗΔΗΜΑΤΟΣ

Επιχειρησιακό Πρόγραμμα: «ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΣ 2021 – 2027»

Φορέας Λειτουργίας: ΕΦΟΡΕΙΑ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ

Προϋπολογισμός: 240.000,00 €

Ταμείο: Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης

Το 2021 το έργο «Αποκατάσταση Ιερού Ναού Αγίας Κυριακής Πηδήματος και συντήρηση των τοιχογραφιών του» εντάχθηκε στο Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς 2021-2027. Ο προϋπολογισμός του έργου ήταν 245.000€ και η εκτέλεσή του υλοποιήθηκε από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας με τη μέθοδο της αυτεπιστασίας. Οι εργασίες ξεκίνησαν τον Μάρτιο του 2022 και ολοκληρώθηκαν τον Δεκέμβριο του 2023.

ΒΑΣΙΚΟΣ ΣΤΟΧΟΣ ΠΡΑΞΗΣ : Η αποκατάσταση και η επαρκής ενίσχυση της Αγίας Κυριακής Πηδήματος, ενός εμβληματικoύ μνημείου για την ευρύτερη περιοχή στην οποία αυτό είναι εντεταγμένο, καθώς και η συντήρηση των τοιχογραφιών του.

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ: Ο ναός της Αγίας Κυριακής βρίσκεται στις παρυφές του σύγχρονου οικισμού του Πηδήματος, σε μικρή απόσταση από το ομώνυμο κάστρο, τα ερείπια του οποίου διακρίνονται ακόμα επί του παρακείμενου προς τα ανατολικά απόκρημνου λόφου. Πρόκειται για σταυρεπίστεγο ναό της απλούστερης παραλλαγής του τύπου, εξωτερικών διαστάσεων 5,81 x 3,52 μ. Στα ανατολικά προεξέχει η κόγχη του ιερού βήματος. Στο μέσο της δυτικής πλευράς ανοίγεται η μοναδική θύρα εισόδου στο μνημείο, ευρέως μετασκευασμένη στα νεότερα χρόνια. Περιορισμένος κεραμοπλαστικός διάκοσμος από οδοντωτές ταινίες και στενές ζωφόρους με απλές κεκλιμένες πλίνθους, είτε με πλίνθους σε σχήμα τεθλασμένης γραμμής, κοσμεί τα τύμπανα της εγκάρσιας κεραίας. Ο ναός χρονολογείται στα τέλη του 14^ου αιώνα και συνιστά ένα από τα σημαντικότερα βυζαντινά μνημεία της ευρύτερης περιοχής. Ο ζωγραφικός διάκοσμος στο εσωτερικό του ναού ανήκει σε μία ενιαία φάση τοιχογράφησης και σώζεται σε κακή κατάσταση διατήρησης. Περιλαμβάνει σκηνές του Χριστολογικού κύκλου στις καμάρες και μία μόνο παράσταση του Θεομητορικού (Εισόδια της Θεοτόκου) στο βόρειο τύμπανο. Στο νότιο τύμπανο αποκαλύφθηκε δυσανάγνωστη κτητορική επιγραφή. Οι τοιχογραφίες του ναού μπορούν να χρονολογηθούν, βάσει τεχνοτροπικών και εικονογραφικών κριτηρίων, στα τέλη του 14^ου αιώνα.

ΠΑΘΟΛΟΓΙΑ: Το μνημείο αντιμετώπιζε δομικά προβλήματα και φθορές στον τοιχογραφικό διάκοσμο. Τα σημαντικότερα δομικά προβλήματα οφείλονταν στη σεισμική δραστηριότητα και την προσθήκη ενός νεότερου πρόχειρου προσκτίσματος στα δυτικά, ενώ ο ναός είχε υποστεί μικρή μετατόπιση προς τα ανατολικά. Επίσης, λόγω της ανεπαρκούς στεγάνωσης του μνημείου και της κατά τόπους φθοράς ή καταστροφής των εξωτερικών αρμολογημάτων, εσωτερικά ήταν φανερά τα έντονα προβλήματα υγρασίας, με αποτέλεσμα τη δημιουργία ρηγματώσεων στα επιχρίσματα και εκτεταμένες καταστροφές στις τοιχογραφίες. Στον ζωγραφικό διάκοσμο υπήρχαν επιπλέον φθορές όπως: κάλυψη τοιχογραφιών από ασβεστοκονιάματα, άλατα και αιθάλη, βαθιές και επιφανειακές ρωγμές αλλά και απολεπισμένες επιφάνειες.

ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΠΟΥ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΘΗΚΑΝ: Ανασκαφική έρευνα περιμετρικά του ναού για την εξυγίανση της θεμελίωσής του και την κατασκευή αποστραγγιστικής τάφρου, τοποθέτηση ελκυστήρων για την ενίσχυση της στατικής επάρκειας του μνημείου, αρμολόγηση των όψεων και εφαρμογή αμφίπλευρων ενεμάτων υδραυλικής ασβέστου, καθαίρεση νεότερου εξωνάρθηκα, αφαίρεση των νεότερων γαλλικών κεραμιδιών της στέγης και εξυγίανση των θολοδομιών, αποκατάσταση  κεραμοπλαστικού διακόσμου, διαμόρφωση ρύσεων και επικεράμωση στεγών με νέα χειροποίητα κεραμίδια μεγάλων διαστάσεων, στερέωση και συντήρηση του ζωγραφικού διακόσμου, τοποθέτηση νέας ξύλινης θύρας και ξύλινου τέμπλου βυζαντινής μορφής, απομάκρυνση στύλων μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας για τον περιορισμό της αισθητικής όχλησης του μνημείου, τοποθέτηση ενημερωτικής πινακίδας και δημιουργία ενημερωτικού φυλλαδίου.

ΟΦΕΛΗ: Αντιμετώπιση των δομικών, αισθητικών και οικοδομικών προβλημάτων του μνημείου, ανάδειξη της ιστορικής, αρχαιολογικής και καλλιτεχνικής του αξίας, των σημαντικών οικοδομικών του φάσεων και του τοιχογραφικού διακόσμου του. Απώτερος στόχος είναι η ασφαλής απόδοση του μνημείου στη λατρεία, έτσι ώστε να αποτελέσει ενεργό κομμάτι της καθημερινής ζωής των κατοίκων και πόλο έλξης για τους επισκέπτες της περιοχής, συμπεριλαμβανομένων των ατόμων ΜΕΑ.