Τίτλος: «ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ Ι.Ν. ΑΓΙΑΣ ΣΟΦΙΑΣ ΛΑΓΚΑΔΑΣ»

Επιχειρησιακό πρόγραμμα: Δυτικής Ελλάδας – Πελοποννήσου – Ιονίων Νήσων 2007-2013

Φορέας Λειτουργίας : Εφορεία Αρχαιοτήτων Μεσσηνίας

Προϋπολογισμός: 200.000,00€

Διάρκεια : από 1-1-2011 έως 31-12-2013

Ο μονόχωρος δρομικός κοιμητηριακός ναός της Αγίας Σοφίας δεσπόζει στις δυτικές παρυφές του οικισμού της Λαγκάδας. Στο μνημείο αναγνωρίζονται δύο τουλάχιστον οικοδομικές φάσεις. Βάσει των στοιχείων που προέκυψαν κατά τις εργασίες αποκατάστασης φαίνεται ότι αρχικά κατασκευάστηκε το ανατολικό καμαροσκέπαστο τμήμα με την ημικυκλική αψίδα του ιερού βήματος, κτισμένο με λαξευμένους πωρόλιθους συναρμοσμένους με ασβεστοκονίαμα. Μεταγενέστερο κτιστό τέμπλο διαχώριζε το ιερό βήμα από τον κυρίως ναό. Στον βόρειο τοίχο του βήματος διαμορφώνεται τυφλό αψίδωμα εγγεγραμμένο στο πάχος της τοιχοποιίας για την κάλυψη των λειτουργικών αναγκών της πρόθεσης ενώ η νεότερη αγία τράπεζα ήταν κτιστή και καταλάμβανε την ημικυλινδρική επιφάνεια της αψίδας.

Στα τέλη του 13^ου αι. ο ναός επεκτάθηκε προς τα δυτικά. Η προσθήκη καλύπτεται με δύο φουρνικά που βαίνουν σε ένα ενδιαφέρον σύστημα ελεύθερων και εφαπτόμενων στους πλάγιους τοίχους τόξων. Είναι διατεταγμένα κατά τον διαμήκη άξονα, στοιχείο σπάνιο στην εκκλησιαστική αρχιτεκτονική της περιοχής. Η τοιχοποιία της δεύτερης φάσης συνίσταται από ημίεργους και αργούς λίθους συναρμοσμένους με συνδετικό κονίαμα και τεμάχια πλίνθων στο αρμολόγημα. Ο κεραμοπλαστικός διάκοσμος περιορίζεται σε οδοντωτές ταινίες και ορισμένα απλά κεραμοπλαστικά κοσμήματα που εξαίρουν τα θυραία ανοίγματα. Στην ίδια φάση ανήκει και το τοξωτό δίλοβο κωδωνοστάσιο στο δυτικό πέρας του ναού, το εντυπωσιακότερο από τα σωζόμενα ανάλογα παραδείγματα στην ευρύτερη περιοχή της Μάνης. Είναι κατασκευασμένο σύμφωνα με το πλινθοπερίκλειστο σύστημα δομής, με πλούσιο κεραμοπλαστικό διάκοσμο. Μεγάλο τμήμα της άνω απόληξής του είχε καταστραφεί.

Τοιχογραφίες σώζονται στο τμήμα της προσθήκης με τα δύο φουρνικά, ενώ μετά τις πρόσφατες εργασίες αποκαλύφθηκαν σπαράγματα δύο στρώματων εντοίχιου ζωγραφικού διακόσμου και στον ημικύλινδρο της αψίδας. Η κύρια φάση τοιχογράφησης του μνημείου χρονολογείται στο α΄ μισό του 14^ου αι. Στο ανατολικό φουρνικό εικονίζεται η παράσταση της Πεντηκοστής, ενώ στο δυτικό αναπτύσσονται οι σκηνές της Βαϊοφόρου, της Σταύρωσης και της Ανάστασης. Δύο ακόμα σκηνές του χριστολογικού κύκλου, περιλαμβάνονται στο εικονογραφικό πρόγραμμα του ναού, η Ανάσταση του Λαζάρου και η Βάπτιση. Στους πλάγιους τοίχους εικονίζονται ολόσωμοι ή στηθαίοι άγιοι, ανάμεσα στους οποίους ξεχωρίζουν οι άγιοι Ανάργυροι Κοσμάς και Δαμιανός στο τύμπανο του βορειοδυτικού αψιδώματος. Οι τοιχογραφίες διακρίνονται από αρχαϊκό και συντηρητικό πνεύμα, ωστόσο αφομοιώνουν νεωτερικά εικονογραφικά στοιχεία του 14^ου αι. όπως λ.χ. η λιποθυμία της Θεοτόκου στην παράσταση της Σταύρωσης.

Το μνημείο αντιμετώπιζε σοβαρά στατικά προβλήματα, τόσο στον αρχικό του πυρήνα, στα ανατολικά, όπου ένα μεγάλο τμήμα της καμάρας είχε καταρρεύσει, όσο και στο δυτικό, στα φουρνικά και το κωδωνοστάσιο, ενώ και το σύνολο του ζωγραφικού του διακόσμου είχε υποστεί μεγάλες φθορές.

Στο πλαίσιο του έργου πραγματοποιήθηκαν

• Βιβλιογραφική τεκμηρίωση και ανασκαφική έρευνα.
• Αποστραγγιστικές εργασίες περιμετρικά του μνημείου
• Τοποθέτηση τριών μεταλλικών ελκυστήρων για την ενίσχυση της στατικής επάρκειας.
• Ανάκτηση της ανατολικής καμάρας.
• Εφαρμογή αρμολογημάτων και ενεμάτων εσωτερικά και εξωτερικά.
• Εξυγίανση των φουρνικών και επικεράμωση της στέγης με κολυμβητά βυζαντινά κεραμίδια.
• Επίστρωση του δαπέδου του δυτικότερου τμήματος με ορθογωνισμένες λίθινες πλάκες.
• Αποκατάσταση της αγίας τράπεζας στην αρχική της μορφή με στήριξη σε μαρμάρινο κιονίσκο.
• Αποκατάσταση κωδωνοστασίου και νοτίου τυφλού αψιδώματος.
• Στερέωση και συντήρηση των τοιχογραφιών.
• Τοποθέτηση νέων ξύλινων κουφωμάτων κατά το βυζαντινό σύστημα, καθώς και ξύλινου τέμπλου απλής μορφής για την επίτευξη της διαίρεσης μεταξύ κυρίως ναού και ιερού βήματος.
• Διαμόρφωση περιβάλλοντος χώρου με τη διευθέτηση δύο επίπεδων δυτικά και νότια του ναού προκειμένου να διευκολύνεται η πρόσβαση και να αναδεικνύεται η αρχιτεκτονική του μνημείου.
• Επισκευή της σιδερένιας θύρας του κοιμητηρίου.
• Κατασκευή ημιυπόσκαφης λίθινης δεξαμενής και λίθινης βρύσης στο βορειοδυτικό τμήμα του κοιμητηριακού χώρου.
• Τοποθέτηση μιας πινακίδας πληροφόρησης και μιας πινακίδας σε γραφή BREILLE
• Δημιουργία ενημερωτικού φυλλαδίου.

Η ολοκλήρωση της αποκατάστασης του ναού της Αγίας Σοφίας συμβάλλει καθοριστικά όχι μόνο στην αρχαιολογική έρευνα καθώς κατά την αποκατάσταση προέκυψαν νέα στοιχεία για την οικοδομική ιστορία του μνημείου αλλά και στην ανάδειξη ενός από τα σημαντικότερα βυζαντινά μνημεία της Μάνης. Ο ναός και o περιβάλλων χώρος του κοιμητηρίου αντιμετωπίστηκαν ως ένα ενιαίο σύνολο που έχρηζε επεμβάσεων αποκατάστασης με στόχο την ασφαλή απόδοση του μνημείου στη λατρεία, έτσι ώστε να αποτελέσει ενεργό κομμάτι της καθημερινής ζωής των κατοίκων και πόλο έλξης για τους επισκέπτες της περιοχής.